Een dagje stembureau

Toen was geluk …

Een dagje stembureau … toen
MAASSLUIS | Vlak na de val van het vierde kabinet Balkenende zocht ik het in mijn archief op: een artikel in de Stadskrant van juni 1981. ‘Een dagje stembureau’ zette ik er destijds als kop boven. ‘Aangepast misschien wel aardig voor een Toen was geluk’, dacht ik. De keuze voor dit verhaaltje over de Tweede Kamerverkiezingen in 1981 is natuurlijk volkomen willekeurig: niet eerder en ook niet in latere jaren schreef ik over verkiezingen.

Ik ging op internet op zoek naar die verkiezingen in dat bewuste jaar. En wat ik niet wist of in ieder geval niet meer kan herinneren: het kabinet Van Agt-II kwam nauwelijks aan regeren toe.

Maar nu ‘Een dagje stembureau in 1981’.

Een dagje stembureau in 1981

26 mei 1981. Een uur eerder je bed uit – dat valt voor niemand mee – dus ook niet voor mij. Maar vooruit, om tien voor half acht loop ik onder een strakke blauwe hemel met zon (volgens deskundigen bepalend voor een goede opkomst) naar het (hoofd)stembureau I. In plaats van in het Delflandhuis aan de Hoogstraat is dat nu voor de eerste keer gevestigd in de kantine van de Gemeentebedrijven in de Havenstraat.

Eén ding weet ik zeker: de leverancier van energie zal ons méér warmte geven dan het Delflandhuis. Wat was het daar altijd kóud! Met dikke truien aan, soms daarover nog een jas, zaten we daar een hele dag te blauwbekken. Keurig op tijd stap ik de kantine binnen. En als ik dacht de eerste te zijn, heb ik dat mis: collega Arjan Korthout, die het stembureau assisteert, moest er al om vijf voor zeven zijn om alle spullen in ontvangst te nemen. De stakker! Maar om half acht zijn we er allemaal: PvdA raadslid Pieter Hoogenraad, die voorzitter is, collega Sjaak van der End, lid Arjan dus en ik, lid en plv. voorzitter voor ’t geval Pieter even weg moet, want raadsleden/voorzitters zijn ook mensen. Het stembureau gaat klokslag acht uur open en dat halve uurtje hebben we hard nodig om alle voorraden te controleren. Het klopt: 800 stembiljetten, die we in stapeltjes van 25 delen stembiljetten, een register met 706 namen van kiezers, een exemplaar van de kieswet (moet zichtbaar voor de kiezer op de tafel liggen …), stempels met ‘onbruikbaar’ en ‘vervallen’, enzovoort. Uit de blikken trommel halen we ook nog twee pakjes sigaretten (sic!, GH) en een zakje drop: een aardig gebaar van de mensen van de afdeling Bevolking die alles hebben geregeld.

Het stembureau is open en wij stemmen zelf als eersten. Nummer vijf is een meneer van het Zandpad, die om zeven over acht tegen Pieter zegt: ‘Ik zie wel dat u nog niet bent uitgeslapen’. Niet helemaal onterecht, maar dat zou voor de anderen ook kunnen gelden. Na een half uur hebben we 33 kiezers gehad. Het blijft rustig en om de stilte wat te onderbreken zetten we de radio aan.
Ik vind het leuk om hier te zitten: in het stembureau dat in grote lijnen de Haven, de Noorddijk, de Zuiddijk en de Fenacoliuslaan omvat. Zelf op de Zuiddijk wonend, ken ik heel wat mensen die hier komen stemmen en dat is best gezellig. Van sommigen weet ik ook wát ze gaan kiezen: soms omdat ze me dat hebben verteld, soms weet ik dat van de verkiezingsaffiches voor hun ramen, maar ook door opmerkingen die gemaakt worden bij het binnenkomen van het stembureau:‘Zo mensen, altijd maar rechts houden’ en mijn buurman tegen wie ik zeg (en dat mág eigenlijk helemaal niet als lid van een stembureau) dat hij wel ‘op de juiste partij moet kiezen’ antwoordt: ‘Ik stem op de partij met de kleur van het potlood, wat denk je daarvan?’ Arjan gaat even weg, maar blijft binnen het gebouw. Hij gaat binnenkort verhuizen en moet aansluitingen hebben op gas, water en elektriciteit. Makkelijker kan het al niet. Een uurtje later is alle keurig voor hem geregeld. Een andere goede regeling is er voor ons allemaal: we worden de hele dag voortreffelijk van koffie, thee en frisdranken voorzien.

De honderdste kiezer komt om half tien met een: ‘Zet ‘m op, witte muizen’ binnen. Een half uur later zijn 130 kiezers gepasseerd en dan sukkelt het een half uur door. Tussen twaalf en half een leeft het weer op. Burgemeester Van Es en ook de heer Jager, chef afdeling Bevolking, komen even kijken of alles goed loopt. Opnieuw is het heel rustig; de mensen gaan kennelijk eten en wij ook:
Arjan haalt patat en kroketten. De kiezers blijven binnen druppelen: om kwart over drie is de helft geweest. In dit stemdistrict wonen nogal wat ouderen en het is opvallend dat bij hen de opkomstplicht nog leeft: ‘Zo, ik heb m’n dure plicht weer gedaan’ en een mevrouw die een beetje brommerig opmerkt dat ze nu zo’n eind moet lopen, zegt: ‘Maar ja, je moet wel, hè?’

De oudste kiezer is de heer Pasterkamp uit de Taanstraat, 89 jaar oud. De heel vieve 88-jarige mevrouw Warnaar van de Goudsteen is de één-na-oudste. Minder goed ter been is een mevrouw, die met een taxi komt en aan de arm van de behulpzame chauffeur wordt binnen gebracht. Jongeren zijn er natuurlijk ook: net 18 jaar geworden komt Cornelis Maarten (Kees?) Kort van de Noorddijk voor het eerst van z’n leven zijn stem uitbrengen.

Om zes uur merkt de voorzitter zorgelijk op: ‘Als het zo doorgaat halen we de score van vier jaar geleden niet eens’. De laatste uren zijn inderdaad erg tam en de voorspelde onweersbuien zijn ook gekomen, maar hij krijgt ongelijk. De laatste drie kwartier is het een gekkenhuis: we kunnen het nauwelijks bijbenen. De allerlaatsten komen om één minuut voor zeven.

Het stembureau sluit en de bus gaat open. We tellen de biljetten: het zijn er 617, vijf minder dan in 1977. Het stadhuis vertelt dat we het tweede stembureau zijn dat de sneltellingen telefonisch doorgeeft. We horen dat CDA-raadslid Joke van Rest van stembureau 14 ons nét voor was. Om tien voor negen zijn we helemaal klaar: alle tellingen zijn verricht, de turflijsten ingevuld, de processen-verbaal opgemaakt. Pieter gaat naar het stadhuis om alles in te leveren. Een lange dag, soms wel een beetje saai en je moet over goed zitvlees beschikken. Maar het was ook best gezellig. De meeste kiezers waren erg vriendelijk en ontelbare keren wensten ze ons sterkte toe.

Klachten waren er eerlijk gezegd ook wel, over de potloden bijvoorbeeld, die ‘het niet deden’ en die we dan maar weer even bijslepen. Of over de afstand tussen huis en stembureau, die inderdaad wel eens erg onlogisch leek. En dan de diverse opmerkingen! Die hielden er, bij ons althans, de stemming best in. Over het (grote) stembiljet: ‘Ik krijg dat ding niet open. Ja, als je een dagje ouder wordt dan krijg je dat’.

Een mevrouw: ‘Wat is het stil, ik denk, ik ga niet voor tienen, want vroeger stond je altijd in de rij. Daar hebben we nu zo hard voor gevochten; gek hè, dat ’t zo stil is’.
Man tegen vrouw: ‘Heb je ‘t nou goed gedaan? Je deed er zo lang over’.
Man stopt biljet in de bus: ‘Zo, dat is mijn bewijs van goed gedrag’.
Man tegen tegen z’n vrouw: ‘Waarop stem jij?’ Zij: ‘Dat zeg ik niet, dat maak ik zelf wel uit’. Hij: ‘Als je ’t maar niet op die rooien doet, anders ga ik wel mooi failliet’.
Oudere man: ‘Even kijken of Komeini er op staat, anders stem ik niet’.
Nog oudere man: ‘Goeiemorgen, ik ben er nog één uit de vorige eeuw’.
Vrouw: ‘Ik weet niet wat ik moet stemmen, hoor’. Man: ‘Dan moet je die namen eerst maar eens uit je hoofd leren, schat’.

En tot slot een mooie van een vrolijke man uit de Lange Boonestraat: ‘Waarom moet ik hier stemmen, terwijl er een stembureau bij mij aan de overkant is waar ik zomaar tegenaan zou kunnen piesen? Voortaan wil ik daar stemmen hoor, anders kom ik niet meer’.

Landelijke verkiezingen 1981 – 2010
De grote winnaar van de (reguliere) Tweede Kamerverkiezingen op 26 mei 1981 was D66. Die partij ging onder aanvoering van Jan Terlouw van acht naar 17 zetels. De ‘grote drie’ CDA, PvdA en VVD verloren resp. één, negen en twee zetels. Door het verlies van CDA en VVD verloor ook de regeringscombinatie haar meerderheid. Een moeizame formatie van 108 dagen resulteerde in september 1981 in de vorming van het tweede kabinet-Van Agt, waaraan CDA, PvdA en D66 deelnamen. Op 12 mei 1982 kwam er een einde aan het acht maanden eerder gevormde tweede kabinet-Van Agt. De PvdA ministers konden zich niet vinden in het financieel-economisch beleid, meer in het bijzonder in de financiering van het werkgelegenheidsbeleid. Omdat D66 en CDA wel akkoord waren gegaan met dat beleid, besloten zij samen door te regeren in een interim-kabinet, dat als voornaamste taak kreeg verkiezingen uit te schrijven. Met deze crisis kwam een einde aan een kabinet, dat geen moment was toegekomen aan echt regeren.

Nieuwe verkiezingen volgden op 8 september 1982.
Tijdens het schrijven van deze ‘Toen was Geluk’ aflevering luisterde ik via de radio naar de ontwikkelingen over de onderhandelingen van een/de toekomstige regerings-coalitie. De laatste berichten op dinsdag 22 juni 2010, 15.10 uur luiden:

Den Haag, 22 juni – Achttien minuten geleden. De onderhandelingen over een kabinet met VVD, PvdA, GroenLinks en D66, ook wel Paars-plus genoemd, zijn mislukt.

Zo zie je maar, niets nieuws onder de zon en ook de lezer van deze min of meer nostalgische aflevering blijft op de hoogte van de actualiteit!

Maassluis, 15 maart 2017 | Gerry Hanneman de Jong
Eerder geplaatst in de rubriek ‘Toen was Geluk’ nr. 41 in de Maassluis Courant De Schakel van 22 juni 2010/GHJ