Column: (19) Down memory lane

Column nr 19

Soms heb je weleens van die momenten dat je plotseling teruggevoerd word in de tijd, soms zijn het bepaalde geluiden, de manier waarop iemand praat, soms is het een bepaalde smaak of is het een bepaalde geur. Het brengt herinneringen terug van lang vervlogen tijden. Het roept soms ook emoties op, emoties van toen, die plotseling weer even krachtig omhoog komen.

Niet zo lang geleden liep ik langs een bouwplaats waar bouwvakkers hard aan het werk waren met het plaatsen van betonnen elementen. Terwijl ik daar liep rook ik de geur van ijzer en beton en opeens zat ik weer op mijn fiets onderweg naar mijn vader. Hij werkte als ijzervlechter op de vlechterij van Elementum. Een fabriek in Maassluis, zij maakten een soort prefab huizen, bouwsystemen van betonnen elementen. Op de vlechterij vond ik het altijd wel gezellig, er stond altijd muziek keihard te loeien, grote kranen bewogen zomaar uit het niets en iedereen vond het altijd leuk als ik even langs kwam fietsen. Die geur van ijzer, beton en zweet brengt mij terug naar mijn jeugd.

Zo`n herinnering hoeft niet altijd automatisch positief te zijn. Als ik de geur van eau de cologne ruik denk ik altijd direct aan mijn oma, niet zomaar eau de cologne maar 4711. Mijn oma was geen gemakkelijke vrouw, ik herinner mij haar als een strenge vrouw waarbij ik van kleins af aan altijd op mijn hoede was. Nu nog als ik die eau de cologne ruik, heb ik meteen dat gevoel terug: “Ik moet op mijn hoede zijn!”, terwijl het goede mens al jaren overleden is.

Uit onderzoek is gebleken dat reuk één van de sterkste zintuigen is. Er is ooit een onderzoek geweest waarbij een aantal proefpersonen eerst een aantal woorden op papier te zien kregen en vervolgens werden de proefpersonen geconfronteerd met de bijbehorende geuren. Op dat moment werd er plotseling meer hersenactiviteit gemeten en zelfs de hartslag ging omhoog. Onderzoekers van de TU Delft vermoeden dat de activiteiten van onze “neus” en de daarbij behorende hersenen uit de oertijd stammen. Onze voorouders gebruikten de reuk waarschijnlijk ook om te bepalen of een gebied veilig was om te vertoeven. Volgens de onderzoekers is dat ook de reden waarom we geuren onbewust nog steeds in verband brengen met situaties uit het verleden die we heel prettig of juist onprettig vonden.

De geur van vanille vermengd met dennenappels brengen me altijd terug naar de Kerst, de versierde kerstboom, lekker eten, gezelligheid en leuke films. Heerlijk.
Bedrijven springen daar goed op in, er wordt van alles geproduceerd om die herinneringen weer met ons te delen. Geurkaarsen passend bij elk seizoen, de één brengt ons terug naar feestdagen, de andere kaars doet ons herinneren aan een prachtige vakantie. Ook winkels proberen onze zintuigen te prikkelen door bijvoorbeeld de geur van koffie te verspreiden, reken maar dat je meer boodschappen doet dan je had gepland. Parfumgeur zorgt er net zo goed voor dat we in de winkel meer gaan aanschaffen.

Ik blijf het menselijk lichaam dan ook altijd een bewonderenswaardige machine vinden; alle radartjes staan met elkaar in verbinding en hebben een doel. Door de eeuwen heen is dat doel soms niet helemaal noodzakelijk meer maar het werkt nog steeds. Toch kan je ook weer een nieuwe toepassingen bedenken voor dit soort mechanismes. Als je door middel van geuren herinneringen en gevoelens naar boven kunt halen dan kun je dit mechanisme ook toe passen om bijvoorbeeld depressieve mensen zich weer wat prettiger te laten voelen. Andersom is het natuurlijk ook goed mogelijk om minder prettige herinneringen te verwerken zodat je niet te pas en te onpas geconfronteerd word met deze nare herinneringen als je iets proeft of ruikt.

Alzheimer patiënten kunnen opeens sterk reageren op reuk of muziek, mensen waar al lang nauwelijks contact meer mee was herinneren zich opeens weer gebeurtenissen van lang geleden. Mensen die al lang niet meer praten kunnen wel de teksten van de liedjes meezingen. Prachtig toch?

Het is sowieso leuk om hier eens mee te experimenteren, maak eens een wandeling door de buurt waar je bent opgegroeid, de plek waar zoveel herinneringen liggen. De steegjes waar je liep, de speeltuin waar je speelde. Luister nog eens naar de liedjes van toen en voor je het weet zul je zien dat tijdsreizen wel degelijk mogelijk is.