Column (21): De grote schoonmaak

column nr 21

Stel…

Als een automobilist u laat oversteken bij een zebrapad, steekt u dan even uw hand op als bedankje? Als er een volgende kassa opengaat en u staat achterin de rij, trekt u dan een sprintje om alsnog vooraan te kunnen komen? En als u een voetbalvereniging wilt opzeggen, doet u dat dan door gewoon weg te blijven of in de deuropening op weg naar buiten te vermelden dat u niet meer terugkeert?

De afgelopen twee weken viel ik wat dat betreft met mijn neus in de boter. Allerlei situaties die me aan het twijfelen/ nadenken brachten, vielen mij ten deel. En het belangrijkste staat hiermee als een paal boven water: je leert iemand kennen door de daden en zeker niet door de mooie woorden die er vaak aan vooraf gaan.

Van onprettig tot onwettig

Welke fundamentele waarden binden ons als samenleving? Staan culturele verschillen dit in de weg? Al vanaf de opkomst van Pim Fortuyn staat de discussie hieromtrent nadrukkelijk(er) op de (politieke, filosofische) agenda.

(*) Waarden en normen verschillen van vorm. Waar waarden ruimte scheppen, zorgen normen voor de beperkingen. Waarden geven aan wat ideaal, waardevol en gewenst is. Normen geven het concrete gedrag aan dat gewenst is. Mensen kunnen dezelfde waarden delen, maar deze in hun gedragingen (normen) anders vormgeven. Naast ethische en sociale normen, hebben we ook de wettelijke normen. De overheid kan in het laatste geval richting aangeven, in het eerste geval is dat moeilijker. Wettelijke overschrijdingen, zoals agressie, komen vooral voor bij jonge mannen tussen de vijftien en dertig jaar. Vaak opereren zij in groepen, waarbinnen andere normen en waarden gelden als buiten hun groep, wat versterkt wordt door het onvermogen een plek in de maatschappij te veroveren of erkenning te krijgen. Dit geldt met name voor allochtone jongens/mannen.

(*) bron: Waarden, normen en de last van het gedrag(pdf)

Centrale waarde

De afgelopen dertig à veertig jaar is onze samenleving sterk veranderd. Dat heeft een zware wissel getrokken op de omgang met elkaar. Centraal staan in Nederland de individuele vrijheid én verantwoordelijkheid. Binnen een land met zoveel onderlinge verschillen is het een uitdaging geworden om eenheid binnen deze wirwar van culturen te bewaren. Ik zie dat daarin flinke scheuren zijn ontstaan. Er is meer segregatie zichtbaar: ieder op zijn eigen veilige eilandje. Een exit daaruit is niet of nauwelijks mogelijk. Kijk even naar de storm die Anne-Fleur Dekker over zich heen kreeg, toen ze zowaar bleek open te staan voor een dialoog met ‘rechts’ en, zo bleek even later, er ‘zelfs’ een rechts vriendje op na hield. Hoe durft ze!

De moslim-meisjes die willen emanciperen naar Nederlandse maatstaven, lopen het risico door hun familie veroordeeld of verstoten te worden. De politiek, waarin rechts en links verder uiteen drijven en verwijten als ‘nazi, fascist’ steeds soepeler over de tong rollen. Aan de andere kant: frauduleuze zaken die onder het tapijt worden geschoven. Waarom is er zo weinig verontwaardiging over het appartement van Pechtold? Waarom reageert niemand op het achterhouden en zelfs het ontkennen van bezitten van informatie door het kabinet (jarenlang!!). U mag me ouderwets vinden, maar ik hou absoluut niet van leugenaars en profiteurs. De reuring hierover kan me bijna niet groot genoeg zijn.

Overigens, even ter geruststelling, deze zelfde discussie wordt ook in andere landen binnen Europa gevoerd, zij het met een andere ondertoon. Engeland, Duitsland, Denemarken en zeker ook Zweden hebben meer moeite met het vasthouden aan de eenheid binnen hun land.

Schrobben!

Nog even over hierboven. Het lijken futiele voorbeelden van alledaagse gedragingen, maar verbergen belangrijke waarden zoals het hebben van respect voor de ander. De mate waarin eigenbelang voorgaat op dat van de ander. Voor u als ouder een belangrijke taak om niet alleen de mooie woorden te kiezen, maar zeker ook voor te doen hoe het heurt. U bepaalt als ouder al vroeg welke waarden u wilt overdragen op uw kind. Heeft u er wel eens bewust naar gekeken?

Ik heb ooit eens een workshop mogen bijwonen, waar we een opdracht kregen om gemeenschappelijke waarden als hulpverlenend team te formuleren en van daaruit de regels voor de behandelgroep op te stellen. Alle regels die niet in lijn waren met die grondwaarden moesten eruit. Het was een verrassing hoe vaak er in de loop der tijd regeltjes waren ingeslopen die weinig nut hadden, anders dan: lekker makkelijk of rustig. Hup, eruit met die dingen! Het leek op een soort grote schoonmaak en ik kan het ieder gezin en iedere school van harte aanraden. Niet rennen in de gang; waarom vinden we dat eigenlijk? Eten we samen aan tafel mét of zónder televisie? Leren we onze kinderen zelfstandigheid of nemen we ze nog teveel uit handen? Dus dat betekent ook heel praktisch: wie pakt die gymspullen in? Wat doen we als iemand zijn huiswerk niet heeft gemaakt? Boos op de leerling of op de leerkracht die een consequentie stelt? Wat voor snack geven we mee naar school?

Troost-ijs

De afgelopen twee weken heb ik voor een aantal flinke uitdagingen gestaan, zowel zakelijk als privé. Fijn, alles tegelijk. Doet u er nog maar een conflictje bij. Hou ik vast aan mijn waarden of beweeg ik mee met de ander? Zo ja, hoe veel beweeg ik dan mee? Waar ligt mijn grens? Ik dacht altijd dat het leven makkelijker zou worden naarmate ik ouder werd, maar helaas lijkt het alleen maar gecompliceerder. Mensen die al je hele leven met je meegroeien, blijken er ineens normen op na te houden, die niet eens een béétje met die van mij overeenkomen. En wat dan? Wat dat betreft gold nu ook voor mij: grote schoonmaak! Het kostte wat slapeloze nachtjes en een bak troost-ijs, maar het voelt lichter nu de knopen ontrafeld of doorgehakt zijn. Eigen welzijn staat voorop, heb ik besloten. Mensen, het is lente! Tijd voor de grote schoonmaak!

* bron: Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid – Waarden, Normen en de last van het Gedrag