Laatst was ik weer eens op de algemene begraafplaats van Maassluis, waar onlangs ophef was vanwege een geschonden graf. Een wandeling langs de graven, oud en nieuw, laat zien hoe de stad veranderd is. Grafstenen van voor 1970 zijn eenvoudig van vorm en allemaal van steen. De tekst is vrij standaard: de volledige naam, geboortedatum, sterfdatum, en vaak een (verwijzing naar) een bijbeltekst.
Na 1970 wordt het al wat meer divers en persoonlijker, met een simpele aanhef als ‘hier ligt onze geliefde (groot)moeder’. Maar na 1990 wordt het pas echt anders. Grafstenen in allerlei vormen en maten, van allerlei soorten steen of glas. Er komt steeds meer franje bij. Bij sommige graven zie ik attributen als een voetbal, speelgoed (bij een kindergraf), of zelfs een blikje bier. Is dat achtergelaten door een zwerver of een grapjas, misschien? Onwaarschijnlijk, gezien het keurige beheer van het terrein.
Wat zegt dat over onze cultuur? Dat er veel ruimte voor persoonlijke expressie is. We hebben meer te besteden, wat het gebruik van nieuwe materialen en ingewikkeldere vormen verklaart. Er is minder groepsdruk en schaamte, waardoor steeds meer mensen kiezen voor iets anders dan normaal.
Dat laatste is ook zichtbaar bij de vormgeving van een afscheidsdienst. Ik word regelmatig gevraagd om zo’n dienst te leiden voor een compleet onkerkelijk publiek. Dan staan er op verzoek van de overledene zelf een paar oude kerkliedjes op het programma, uit de categorie van vóór 1970 – die haast niemand meer kent. Dat wordt gecombineerd met een eigentijdse vorm van het ophalen van herinneringen, door een gedicht of een persoonlijke brief. En soms met moderne volksmuziek van Volumnia en Nick en Simon. Ook het aansteken van kaarsjes is populair.
Op zich een positieve ontwikkeling. Het is altijd weer aangrijpend om te zien hoe mensen omgaan met verdriet. Welkom is welke vormgeving dan ook die daarbij helpt. Soms levert het verrassende en indrukwekkende momenten op. Ik krijg er ook wel eens kromme tenen van. Mijn eigen smaak als het op sterven en herinneren aankomt? Die doet er niet toe.