Column: Pietpraat

Als er één onderwerp in Nederland is waarover in zwart-wit wordt gedacht, is het wel Zwarte Piet. Het is trouwens vreemd dat de discussie alleen maar over hem gaat. Menigeen kijkt toch met argwaan naar die oude bisschop die kinderen op schoot neemt en ze nog snoep geeft ook. Voor zulke mannen werd ik als kind al door m’n moeder gewaarschuwd. Maar laten we het bij Zwarte Piet houden.

De naam Zwarte Piet werd al in de middeleeuwen gebruikt, maar dan voor de duivel. In 1850 kreeg Sint een zwarte knecht, de latere Zwarte Piet (fig. 1). De knecht had vanaf het begin negroïde trekken, de toenmalige slavernij zal daar niet vreemd aan zijn geweest. Toen was dat heel gewoon, nu zal geen enkele rechtgeaarde blanke Nederlander Zwarte Piet gebruiken om te discrimineren of onderdrukken. Maar als anderen het verschijnsel Zwarte Piet discriminatie noemen, voelen wij al snel verontwaardiging opkomen. Hoe dùrven ze aan ons cultureel erfgoed te komen? Maar als je eerlijk bent, moet je toch toegeven dat die anderen wèl een punt hadden: hoe kun je het beeld van een goedheilige witte Sinterklaas met een domme zwarte knecht anders zien? Het gaat erom dat mensen zich gediscrimineerd voelden, los van of dat zo bedoeld was.

Fig. 1 – Sint “stopt pardoes twee knaapjes in zijn zak”. Achter hem zijn zwarte knecht. Uit: J. Schenkman, Sint Nikolaas en zijn knecht. Amsterdam: G. Theod. Bom, ong. 1850.

Van voorstanders van Zwarte Piet hoor je nogal eens dat Piet niet zwart is van geboorte maar door het roet van schoorstenen. Maar dat is natuurlijk pietpraat want hoe kwam hij dan aan dikke lippen, kroeshaar, oorringen en krom taalgebruik? Ondertussen zijn deze eigenschappen geruisloos verdwenen. De Pieten zijn geen domme knechten meer maar gewaardeerde en gelijkwaardige medewerkers van de bv Sint. De meeste Zwarte Pieten zijn nu bruin en hun donkere huid is zowat het enige dat is overgebleven van het oude beeld. Maar een bruine huidskleur kan toch geen teken van discriminatie zijn?

Het gereedschap van Zwarte Piet bestond lange tijd uit de roe en de zak. Maar stoute kinderen worden vandaag de dag niet meer afgeranseld met de roe en niet meer in een zak het land uitgezet. Deze veranderingen zijn ook in alle stilte tot stand gekomen, zonder één gewelddadige demonstratie op het Binnenhof om de lijfstraffen weer in te voeren. Pieten zijn nu kindvriendelijke acrobaten en grappenmakers en halen vaak kwajongensstreken uit. Ze hebben een gedegen beroepsopleiding met de mogelijkheid om te specialiseren. Zo zijn er bv. inkooppieten, inpakpieten, magazijnpieten, jongleerpieten en transportpieten om maar te zwijgen van de zeurpieten.

Niets wijst er op dat de make-over van Zwarte Piet het gevolg is van de pietendiscussie. Als kind kreeg ik elk jaar rond kerst een stripboek van Sjors en Sjimmie. Deze kwajongens beleefden de spannendste avonturen en haalden allerlei streken uit. Sjimmie was zwart en het enige verschil met Zwarte Piet was dat Sjimmie maar één krulhaar had omdat de tekenaar kroeshaar teveel werk vond. Terwijl Sjors hetzelfde bleef, heeft Sjimmie geruisloos dezelfde transformatie ondergaan als Zwarte Piet, ver vòòr de pietendiscussie (fig. 2). De strip wordt nu wel als toonbeeld gezien van hoe jongeren van verschillende etnische herkomst gelijkwaardig met elkaar omgaan!

Fig. 2 – Sjimmie in 1950 (links) en 2000 (rechts): zwart werd bruin en de dikke lippen, oorringen en kromme taal zijn verdwenen.

De meeste Nederlanders zeggen geen verandering te willen van Zwarte Piet. Het paradoxale is echter dat dat proces al jaren in stilte aan de gang is. Hoe Piet er in de toekomst ook uit zal zien, de kinderen waar het feest voor bedoeld is, zullen er – zolang ze maar cadeautjes krijgen – geen enkel probleem mee hebben. Nu de volwassenen nog, wie de schoen past trekke hem aan.

(de titel van deze column was eerder “Wie de schoen past…”)