column nr: 10

Wat is het doel van onderwijs? Willen we dat jongeren in onze voetsporen treden of willen we verandering in de samenleving waarin talenten en vermogens samenhangen met een bepaalde mentaliteit?

De schoolexamens zijn volop aan de gang. Jongeren krijgen binnen een bepaalde tijd de kans te laten zien wat ze in huis hebben, echter krijgen ze hiermee wel een eerlijke kans? Ik vraag het me af wanneer ik de teleurstellingen zie bij jongeren die weten dat ze de kennis bezitten maar wegens tijdgebrek hun examen moesten afraffelen.

Waarom zijn deze richtlijnen opgesteld, wat zijn de consequenties hiervan? Beoogt het Nederlands onderwijssysteem hiermee het doel wat voor ogen is gesteld? Tijdsdruk, toetsen, het gevoel continue te moeten presteren, werken met cijfers waar bepaalde waarderingen aan gehangen worden, wat brengt dit onze samenleving? Wat is het doel van onderwijs?

Als ik naar de wereld kijk en de gevolgen zie van verdeeldheid en deelbelangen dan vraag ik me af op welke manier jongeren hierop voorbereid worden. Is het de bedoeling dat jongeren in onze voetsporen treden en dezelfde patronen volgen of willen we verandering in de samenleving waarin talenten en vermogens samenhangen met een bepaalde mentaliteit? Dit zijn een aantal vragen die ik in deze column als onderzoek nooit in zijn diepte kan weergeven. In vogelvlucht raak ik wat gedachtes aan om te overdenken.

Om te beginnen wat betekent onderwijs? Wikipedia zegt: het overbrengen van kennis, vaardigheden en attitudes met vooraf vastgelegde doelen. Socrates omschrijft onderwijs of leraarschap als ‘een vroedvrouw die geboren laat worden wat innerlijk aanwezig is’, dus de al aanwezige kennis en wijsheid naar buiten begeleiden. Naar mijn idee een belangrijk fundament om op te bouwen.

Welk onderwijssysteem zou hier goed op aansluiten? Welke ervaringen en inzichten hebben we al in huis? Volgens de onderwijsranglijst staat het Fins onderwijs goed aangeschreven wat wereldwijd veel bewondering oproept. Waarom? In hun onderwijssysteem gaan ze niet uit van concurrentie en competitie maar werken vanuit vertrouwen, professionaliteit en gedeelde verantwoordelijkheid.

Pasi Sahlberg, de Finse minister van onderwijs legt uit: “Wij wilden een systeem waarin alle leerlingen succes kunnen hebben.” Arend Landman onderzocht dit systeem, ik heb hier een paar gedachtes uitgehaald:

  • de focus ligt op ontwikkeling van de talenten van de leerling.
  • leraren moeten een universitaire opleiding hebben voltooid.
  • geen gestandaardiseerde toetsen en examens met als positief gevolg angstvrije leeromgeving
  • Leraren geven geen cijfers maar feedback.
  • Leraren krijgen de vrijheid om hun onderwijs zelf vorm te geven en creatieve wijze lessen te ontwikkelen die inhoudelijk een hoog niveau kennen en goed aansluiten op de leerlingen. Dit altijd in overleg met collega’s.

Daarbij is er recent gekozen voor het ontwikkelen van zeven nieuwe kenmerken in het onderwijs:

  1. Leren om te leren
  2. Interactie en communicatie
  3. Voor jezelf zorgen
  4. Meertaligheid
  5. ICT-skills (programmeren)
  6. Ondernemerschap
  7. Participatie in de maatschappij

Dit zijn onderdelen die leraren toevoegen aan hun lessen. Ze worden nuttig toegepast in het leven van de kinderen met de bedoeling hen te motiveren. Verder mogen de kinderen één keer per jaar een thema kiezen waarover ze graag meer willen leren. De kinderen bepalen zelf hoe de lessen worden ingevuld, geven aan wat ze graag willen leren en hoe ze vervolgens hierop worden getoetst. De Finnen geloven er heilig in dat het belangrijk is dat kinderen mee mogen denken en worden betrokken. Leraren fungeren in dit geval meer als coach. Binnen dit Finse systeem blijken leraren en leerlingen zich vrij en optimaal te kunnen ontwikkelen. Ook is er aanzienlijk minder schooluitval.

Het succes van het systeem hangt ook samen met de Finse mentaliteit. De 73-jarige Markku Ojanen, oud-hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Tampere verteld ons:

“We hebben natuurlijk politieke verschillen hier, maar een grote meerderheid van de Finnen gelooft dat gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen het meest oplevert. De grootste taak van de politiek is zorgen voor het geluk van de burger. Bovendien helpt het dat wij Finnen elkaar vertrouwen, dat maakt het leven makkelijker.”

Reizigers omschrijven de Finse mentaliteit als:

“Vriendelijk en bescheiden. Men plaatst de samenleving ver boven het individu en respecteert de wetten en regels meer dan ergens anders in Europa. Iedereen is gelijk. Zo is men bijzonder hoffelijk in het verkeer, rood licht betekent ook wachten, er is nauwelijks agressief gedrag.”

Ondanks goed geschoolde leraren blijkt volgens diverse onderzoeken dat een voorbeeldfunctie het meeste impact heeft.

Zo vroeg ik aan een vriendinnetje van mijn dochter welke leraar haar is bijgebleven en waarom? Haar antwoord was: “Mijn gymleraar leraar is me bijgebleven, niet om de gymlessen maar ik heb veel geleerd van zijn manier van denken. Hij bekijkt alles positief en ziet het glas altijd halfvol”.

Wie zichzelf vertrouwt, geeft anderen vertrouwen. Wie dat niet doet, probeert door allerlei maatregelen te voorkomen dat de ander iets verkeerd doet. Opgelegde wetten, onderlinge concurrentie, inspecties en controles zijn ons niet vreemd. Hierin loopt de Finse overheid een stap vooruit. Ze bemoeien zich niet inhoudelijk met het onderwijs. De scholen zijn vrij het onderwijs naar eigen inzicht in te richten zonder controle van de onderwijsinspectie/overheid. Dit voorbeeld zou ook ons kunnen motiveren om elkaar te vertrouwen.

Als er een sfeer is waar niet wordt gekeken wie de beste of de slimste is, maar iedereen de gelegenheid krijgt zijn eigen talenten te ontplooien dan creëren we de optimale omstandigheden voor ieder kind om eruit te halen wat erin zit.

Creativiteit, nieuwsgierigheid en verwondering zijn waardevolle eigenschappen die jongeren allemaal in zich hebben en met behoud hiervan het onderwijs naar een hoger plan kunnen trekken. Niet meer leren wat we moeten denken, maar de tools ontwikkelen hoe te denken en daarmee als zelfstandige denkers het leven verder tegemoet treden. Wanneer jongeren na hun eindexamen met een rugzak vol vertrouwen, ervaringen, inzichten en competenties de school verlaten en zeggen: ik ben klaar voor het volgende avontuur… zou een mooi behaald doel zijn.

Socrates gaf ons de hint dat alle kennis en wijsheid al in ons aanwezig is en de uitdaging voor leraren er in ligt om die wijsheid naar buiten te begeleiden. De zienswijze van een 7 jarige jongen geeft dit helder weer: “Volgens mij zijn toetsen er voor de juf om te kijken wat ze nog beter moet uitleggen”.

Editor's Rating

Wat is het toch fijn als er verder wordt gekeken dan wat er nu is. Buiten het gegeven kader, buiten het pasklare hokje. Om je heen kijken en constateren dat het elders beter gaat in het onderwijs. Dat noopt je te achterhalen waaraan dat ligt. Dat levert niet direct 100% antwoorden, geen panklare oplossing, maar opent wél de ogen en wellicht opent het op termijn ook deuren naar verbetering.
Patricia van Lingen

Patricia van Lingen

Patricia van Lingen | activiteitenbegeleidster | buurtcentrum De Hooftzaak |
verbinding verwondering inspiratie | Dichteres | Boomredder

6 Reacties

  1. 3 mei 2019 at 18:40

    Onderwijs is een fantastich middel om de mensheid op de korte en langere termijn vooruit te helpen.

    Vanuit de theosofia weten we dat elk mensenkind alle mogelijkheden al in zich heeft besloten. Het enige wat er moet gebeuren is ze naar buiten te begeleiden. Daar spelen onze ‘leraren’ / ‘ opvoeders’ een belangrijke rol om hen te inspireren om het edele in ons naar buiten te brengen. Langs deze natuurlijke weg werken we aan eenveredeling van ons karakter en zijn we beter instaat een bijdrage aan de samenleving te geven …

    #onderwijs #mededogen #samenwerking

  2. Aad bosgieter
    2 mei 2019 at 11:50

    😘😘😘 fantastisch tries ,helemaal toppie woorden en superlatieven schieten te kort,spijker op zijn kop enz enz
    Ben trots op je.

    • Yvonne
      2 mei 2019 at 15:39

      Heel goed en duidelijk verwoord en zou het belangrijk zijn als de scholen en leraren etc dit zouden lezen en gestimuleerd worden tot het grote voorbeeld finland en deze column serieus gaan lezen en er wat mee gaan doen . Voor de kinderen beter en voor de ouders beter en voor de toekomst nog beter

  3. Marja Gerkema.
    2 mei 2019 at 08:52

    En dat toetsen begint al bij kleuters… Aan ouders gaven we altijd aan: dat is om te kijken aan welke aspecten we nog wat meer aandacht moeten geven. Maar laten we wel zijn: de inspectie hijgt in je nek. Dus voor de school telt hoe je kinderen presteren. Schoolbesturen die vinden dat toch de meeste leerlingen met havo of vwo advies de basisschool dienen te verlaten. Ongeacht hoe een kind die basisschool binnen komen.
    Dus de druk voor leerkracht, maar zeker ook voor leerling is hoog. Wat moeten ze toch veel, die kinderen. Laat ze toch nog kind zijn en vooral: vertrouw op ze.

  4. Cindy
    2 mei 2019 at 08:11

    Finland is intussen licht aan t dalen op de wereldranglijsten. Azië doet t nu beter. Een andere mentaliteit, ook bij ouders. Nederland daalt intussen vrolijk verder zonder goede daadkrachtige investering (in aandacht ipv alleen geld). Zonde!

    • Patricia
      2 mei 2019 at 22:24

      Ja Cindy ik had dat ook gelezen en ik bedacht me dat ook hun visie groeit en verder ontwikkeld. naar mijn idee hebben ze een goede fundering neergelegd waarop ze nu verdergaan met die zeven nieuwe kenmerken, zoals
      ‘Leren te leren’. Dat vind ik echt geweldig en dat kinderen mee mogen denken en betrokken worden bij het invullen van een les. Zo kunnen we toch van elkaar leren en ieder op zijn eigen niveau en inzichten er invulling aan geven
      Daar houden we het ook het verschil denk ik.