Column(435): Ambtenarij veroorzaakte huidige armoede

GEB Rotterdam bediende ooit het gehele waterweggebied. In de eerst helft van de jaren tachtig woonde ik in Rotterdam in het ROCA gebied, dat zonodig bediend moest worden met stadsverwarming. Stadsverwarming zou even duur of goedkoper worden dan de traditionele warmtelevering: gasgestookte CV ketel in huis.

Al snel werd duidelijk dat het gemeentelijk energiebedrijf (GEB) zich had laten opzadelen met een flinke nieuwe centrale die moest worden terugverdiend binnen 25 jaar.

Het GEB had veel problemen bij het zoeken naar een betrouwbare en betaalbare manier om het warmteverbruik te meten. Gedurende de eerste periode van de Rotterdamse stadsverwarming werden alle kosten eenvoudigweg omgeslagen over de verbruikers, maar toen dat in 1981 leidde tot een gigantische prijsstijging waren de protesten niet van de lucht.

Vervolgens bedachten ze een boekhoudkundige truc.

Om binnen die 25 jaar uit de investering te komen gingen de vaste verwarmingskosten voor huiseigenaren flink omhoog. Van de ene op de andere dag vloog de component vaste stookkosten de lucht in. In plaats van een jaarbedrag van 2000 gulden moesten we ineens 3000 gulden gaan betalen. De toelichting bij de nota vermeldde “vaste lasten voor fictieve stookketel per woning”. Ook dat leidde tot stevige protesten. Het duurde een jaar voordat de onredelijkheid werd toegegeven en een flinke restitutie verscheen.

De ambtelijke molens draaiden (veel te) traag en dreigden vast te lopen

GEB intussen had het steeds lastiger met de bedrijfsvoering. Het jaar 1992 stond voor het GEB in het teken van de NV-vorming. Vrijwel alle Nederlandse energiebedrijven hadden al de NV-status verworven.

Dat begon nog goed met Directeur-generaal Dessens (Ministerie van Economische Zaken) die zeer uitdrukkelijk was over de bestemming van eventuele winsten. Enkele gemeenten, met name de vier grote steden, plachten namelijk uit hun energiebedrijf inkomsten te verwerven door een opslag te leggen op de elektriciteitstarieven. Dat was een verkapte vorm van belastingheffing. In lijn met een door de Kamer aanvaarde motie werd deze winstneming bij het van kracht worden van de maximum eindverbruikerstarieven verboden.

De elektriciteitsbedrijven konden vanaf toen alleen nog echte bedrijfsmatige winst maken door efficiënter te werken.

Maar ja het GEB was tot in haar haarvaten een ambtenaren organisatie…

Inmiddels heerste er een fusiegolf in de jaren negentig die ervoor zorgde dat GEB werd opgenomen in Eneco. Eneco werd opgericht op 1 januari 1995 onder de naam ENECO, als een fusie van de gemeentelijke energiebedrijven van Den Haag, Dordrecht en Rotterdam. In juli 2000 fuseerde ENECO N.V. als gevolg van het liberaliseringsbeleid van de Nederlandse overheid met zes andere regionale energiebedrijven. In 2000 nam Eneco Energiebedrijf Midden-Holland EMH uit Gouda en Gasdistributie Zeist en Omstreken (GZO) over. In 2003 lijfde Eneco het Utrechtse energiebedrijf REMU in. ENECO Energie werd in grootte de derde energiemaatschappij van Nederland en leverancier in drie van de vier grote steden.

Het bedrijf was inmiddels zover verzakelijkt dat het op oorlogspad ging: overname na overname als een echte beurswolf.

Belgische, Duitse Franse en Engelse bedrijven werden overgenomen. En onbruikbare bedrijfsonderdelen (kabeltv en netwerkbeheer) werden met flinke winst afgestoten. Onderdeel Stedin maakte ondertussen de meeste winst.

In de 21e eeuw is de energiemarkt een termijnhandelsmarkt geworden waarop beursmakelaars net als op de financiële beurs speculeren over de onderlinge inkoop en verkoop van energie uit diverse landen (Duitsland, Frankrijk, Noorwegen, Rusland) en bronnen (witte energie, groene energie, grijze energie, kernenergie).

Steeds meer speculaties over de energievraag in de nabije toekomst.

Eneco telde in 2021 zo’n 5,6 miljoen klanten. Ongeveer twee miljoen Nederlandse huishoudens en circa 40.000 grootzakelijke afnemers zijn klant. Daarnaast zijn er ook activiteiten in België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Het energiebedrijf behaalde in 2009 een omzet van 4,2 miljard euro. Eneco heeft in Duitsland twee lege zoutkoepels gehuurd en slaat daarin aardgas op.

Dit Gasspeicher-project gaf Eneco sinds medio 2012 meer ruimte om de prijzendynamiek van het aardgas op te vangen.

Dat dachten ze althans tot de Oekraïne in oorlog raakte…

En de landelijke concurrentie?

Ook Vattenfall en RWE komen voort uit oorspronkelijke nutsbedrijven in hun land.

Het Zweedse Vattenfall kocht Nuon op, wat ooit ontstond in 1994 uit een fusie van de Provinciale Gelderse Elektriciteitsmaatschappij (PGEM), PEB Friesland en de Zuid-Gelderse Nutsbedrijven en de Veluwse Nutsbedrijven.

Deze ambtenaren konden het ook niet meer aan.

Energie-Distributiebedrijf Oost-en Noord-Nederland (EDON) en Provinciale Limburgse Elektriciteitsmaatschappij (PLEM) en Provinciale Noord-Brabantse Elektriciteitsmaatschappij (PNEM) fuseerden in de jaren negentig tot Essent. Dat werd in 2016 overgenomen door RWE (Duitsland) en recentelijk doorverkocht aan E.ON

Alle energiebedrijven speculeren: maximaliseren van winst en minimaliseren van kosten. Je weet wel: de beruchte marktwerking.

En zo werd dat wat ooit een nutsbedrijf (‘voor het nut van het algemeen’) was, bestuurd vanuit gemeentelijke of provinciale instantie, omgezet naar een bedrijf van speculanten die zichzelf in de voet schieten sinds Poetin de gaskraan dichtdraaide.

Je zou dus kunnen stellen dat de energiecrisis en de daaruit voortvloeiende stille armoede is te wijten aan de ambtenarij in de Europese landen die indertijd de boel niet zelf op orde konden krijgen...

• bronnen:
• Rapport van Jan van den Noort over GEB (uit 1993)
• Eneco
• Essent

PS: Ook de Zorgsector is al ver heen dankzij marktwerking. Ook die pijn voelen we allemaal heden.

Reageren? … Blader naar beneden plaats jouw reactie direct onder artikel [binnen 30 dagen na publicatiedatum]

⊗——het einde ——⊗