MAASSLUIS | Acteur, fotograaf en geschiedschrijver van Nederlands-Indië geeft een lezing in Maassluis. Onderstaande interview geeft een beeld van de achtergrond en motivatie voor de lezing.
Je komt binnenkort naar Maassluis voor een lezing. Waar gaat het over?
Ik ben al zo’n vijftig jaar gefascineerd door de geschiedenis van Nederlands-Indië. Mijn grootmoeder komt er vandaan, met Molukse voorouders, mijn vader is er geboren. Mijn grootvader kwam uit ’s Hertogenbosch, hij was op goed geluk in 1911 naar de kolonie gegaan. Het gezin is in 1932 met een stoomschip weer vertrokken naar Nederland. In het huis van opa en oma in Nederland hing altijd een Indische sfeer, die mij als kind enorm boeide. Toen ik volwassen werd waren mijn grootouders inmiddels overleden – ik kon ze geen vragen meer stellen. En dus begon ik met verzamelen van allerlei boeken en documenten, en betoverende oude foto’s. Kasten vol! Die hobby werd een beroep. Op twee universiteiten mocht ik erover lesgeven. Een tentoonstelling maken in het Wereldmuseum Rotterdam. En een fotoboek samenstellen, Een Verborgen Geschiedenis, dat werd gekozen tot beste Geschiedenisboek van 2020. In 2022 publiceerde ik bij Meulenhoff een overzicht van de Indische geschiedenis, 800 pagina’s dik, getiteld Indië, Betovering en desillusie. Over die lange weg van steeds nieuwe ontdekkingen gaat de lezing.
Wat wil je dat men opsteekt van je verhaal?
De debatten over Nederlands-Indië – net als over de slavernij – zijn erg verhit. Dat is logisch, want het zijn complexe geschiedenissen. Er is vanouds veel emotie rond Indische onderwerpen. Dat was vroeger in de kolonie al zo. Elk onderwerp werd in de pers enorm emotioneel besproken. Het waarom van die toén zo hoog oplopende emoties werd mij pas recent duidelijk. De Nederlandse gemeenschap was heel klein ten opzichte van de miljoenenbevolking. 60.000 op 60 miljoen. Maar de Europeanen maakten wel de dienst uit. Dat ging uiteraard wringen. De Indische samenleving was niet-organische tot stand gekomen. Indonesiërs kregen geen toegang tot het bestuur over hun eigen land. Sommige Nederlanders waren wel voorstander van democratie, anderen waren daarentegen heel behoudzuchtig. Toen in 1929 er ook nog eens een mondiale economische crisis plaatsvond, en er zelfs in het prachtige Indië werkeloosheid kwam, stonden alle verhoudingen op scherp. Door diezelfde crisis kwamen mijn grootouders in 1932 naar Nederland. Je kunt zeggen dat toen het ware gezicht van de kolonie duidelijk werd. De tegenstrijdige belangen.
█ tekst gaat verder onder de foto
Over die periode wordt nooit gesproken als het om Indië gaat.
Precies! Terwijl, in mijn beleving, de geschiedenis steeds een doorlopende stroom van gebeurtenissen is. Je moet vanaf het begin redeneren. Hoe Indië tot stand kwam vanaf 1814 met talloze militaire expedities komt zelden aan bod. Ik noem de Java-oorlog met 200.000 doden. Of de Atjeh-oorlog, die 40 jaar duurde. Die krijgsgeschiedenis vormt de basis voor de het vestigen van het bestuur en de exploitatie van het land. Het Nederlandse belang stond voorop, kijk maar naar ‘Het Cultuurstelsel’ dat meer dan 800 miljoen opleverde voor de Nederlandse schatkist. Zo is eigenlijk een vijandige relatie ontstaan met het Indonesische volk.
Die vijandigheid kwam weer sterk naar boven in de jaren ’20 van de vorige eeuw, toen de Indonesische nationalisten zich lieten horen: ze wilden uit naam van 60 miljoen inwoners kunnen meebeslissen. Het Nederlands-Indisch gouvernement maakte toen de kapitale fout door deze activisten allemaal te arresteren, dat gebeurde in 1930, en de kopstukken te verbannen naar Nieuw Guinea. Het was duidelijk: als er geen democratie kwam, was een omverwerping van het bewind en het streven naar onafhankelijkheid de enige weg. En die strijd barstte in 1945 los. Als we nu dus vooral praten over 1945-1949, dan kun je daar alleen over spreken als je de voorgeschiedenis hebt bestudeerd.
Was Indië daarin uniek? Hoe ging dat in andere landen?
Het streven naar vrijheid zit in alle volkeren. Grappig is dat Indonesische nationalisten vaak verwezen naar de Tachtigjarige Oorlog en Willem van Oranje: ook de Nederlanders van weleer voelden dat vrijheidsstreven, en vochten zich uit onder het juk van een vreemde overheerser.
Indonesiërs vonden dus dat zij in hun recht stonden. Vanaf 1920 ontmoetten veel leiders uit Azië, het Midden-Oosten en Noord-Afrika elkaar. Zij werden gesteund door onder andere Albert Einstein en de beroemde George Bernard Shaw. De president van Amerika kondigde een een nieuwe tijd aan waarin ieder gelijk was, dus ook landen onderling. Het tijdperk van het exploiterend kolonialisme moest beëindigd worden, maar hoe? Daarover werd druk vergaderd onder leiding van de latere Indonesische premier Hatta en de latere president van India, Nehru. Belangrijke vernieuwers, met internationale steun. Het dekoloniseren was een mondiaal proces, dat tot op de dag doorloopt. Als je Indië begrijpt, begrijp je alles.
Je hebt het in je boek en je lezing ook over Couperus en Multatuli?
Geschiedenis is ook terug te vinden in de vele romans over Indië. Couperus beschreef in De Stille Kracht precies die spanning tussen Europeanen en Javanen, die hij voelde, als een mystieke kracht, en die politieke betekenis zou kunnen krijgen. Na het zien van De Stille Kracht op televisie in 1974 was ik betoverd. De zeggingskracht van dat boek is ongelooflijk. Samen met die andere klassieker, de Max Havelaar van Multatuli vormt het een schitterend document over wat Nederland-Indië betekende voor 60.000 Nederlanders overzee… én voor 60 miljoen Javanen.
Je verzamelt ook fotografie uit die tijd?
Zeker, en daarvan laat ik er veel zien tijdens de lezing, 19e eeuwse foto’s, interessante documenten, illustraties. Het is daarom een levendige lezing, waar ik enorm naar uitkijk.
Houd u svp aan Onze omgangsvormen
Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Degene zonder 'voornaam + achternaam' worden geweigerd.
Geen Reactie