Column: Grouwel

Grouwel der onrijnigheijt, een ten hemel schreiende familiegeschiedenis, ik stuitte erop bij het spitten – figuurlijk wel te verstaan – naar mijn voorouders. Het speelde zich af in de Betuwe, 266 jaar geleden.

Pieter Schalks van de Merwe, geboren in 1686, en “sijne huijsvrouw” Maria van Jaarsveld woonden in Beesd. Zoals je van je voorouders mag verwachten zorgden ze voor nageslacht. Dit waren o.a. zoon Schalk, waarvan ik afstam, en dochter Geertruij. Over haar gaat dit verhaal. Maar kijk mij er niet op aan, ‘k heb m’n voorouders niet zelf uitgezocht, laat staan een tante van zes generaties terug. Welnu, tante Geertruij trouwde op 15 juni 1747 in Tuil, 22 jaar oud, met de even oude Hendrik Schouten, net als zijn vader ambtsdienaar van beroep. Op 21 januari 1748 werd hun eerste kind Jan Hendrik gedoopt. Tijd voor beschuit met muisjes zou je denken, maar de muisjes hadden een staartje. Het Doopboek Ophemert 1730-1770 doet haarfijn uit de doeken wat er aan de hand was.

Gedoopt Jan Hendrik, zoon van Hendrik Schouten, en van Geertruij van de Merwe, getuige: Aaltje Schouten; Ouders getrouwt tot Tuijl den 15 junij 1747 en dewijl dit kindt 3 à 4 maanden te vroegh gebooren is, soo is het dat, de vader des weegen in Gods teegenwoordigheijt in de liefde, ernstigh bestraft, ende tot beeteringe ende bekeeringe opgespoort is, gelijk hij dan ook betuijght heeft, voor sigh selve, gelijk ook voor sijne vrouwe, dat hij, ende sij berouw hebben, over den grouwel der onrijnigheijt, waar aan sij sigh tegensden hijligh Geest hebben schuldigh gemaakt, gelijk hij ook belooft heeft sigh door Gods genaade te willen beeteren. Dit kint hier gebooren, dogh tot Tuijl geprocreert is hier om reede gedoopt, dogh onder belofte, die de Grootvader schrijftelick gegeeven heeft, dat het nooijt tot lasten van de Diakonie alhier sal koomen waar voor hij solemneel verbint alle sijne goederen dit pro memorie.

Hendrik en Geertruij, net in de twintig, hadden dus in de Betuwse lente van 1747 van verboden vruchten gesnoept. Fruitbaasje Jan was het levendige resultaat, vijf en een halve maand na de bruiloft. Dat was zelfs in  de vruchtbare Betuwe aan de korte kant en ontkennen was kansloos. Hendrik is ernstig bestraft en heeft mede namens Geertruij berouw moeten tonen voor “den grouwel der onrijnigheijt” waaraan ze zich schuldig hadden gemaakt. Jan mocht dan wel worden gedoopt maar daar moest iets tegenover staan. Dat was de belofte van opa Henricus Schouten (opa Pieter was al dood), met zijn hele hebben en houden als onderpand, dat zijn kleinzoon Jan nooit ten laste zou komen van de diaconie, het belangrijkste maatschappelijke vangnet in die tijd. Het voorval had gemakkelijk tot levenslange onbekwaamheid van Hendrik kunnen leiden maar niets bleek minder waar. Nadat het eerste schaap over de dam was volgden er nog 12, die allen in Tuil werden gedoopt.

Het is Jan overigens slecht vergaan. Hij verdronk in Wadenoijen op 30 januari 1809 bij de watersnood toen de dijken niet bestand bleken te zijn tegen de stormvloed en opkruiend ijs. Wat was ’t water wreed bij ’t begin en ’t eind van Jan’s Betuwse bestaan. De gezagsgetrouwe brave Hendrik was dus schuldig bevonden aan “den grouwel der onrijnigheijt” en publiekelijk aan de schandpaal genageld. Maar de soep werd uiteindelijk niet zo heet gegeten als ze werd opgediend. Door het inleveren van (klein)zoon Jan’s diaconale rechten werden de plooien glad gestreken, principes tegen geld, pecunia non olet

 Gelukkig is er veel veranderd in 266 jaar…… of niet soms?