De rubriek opinie biedt op uitnodiging van de redactie ruimte aan inwoners die een duidelijke visie, een afgewogen mening of diepgaand idee helder kunnen uitdragen.

Frank Gerritse is psychiater in opleiding bij het UMC Utrecht. Hij heeft een bijzondere interesse voor de ziekenhuispsychiatrie en de metafysische aspecten van het vak. Voor hij geneeskunde ging studeren heeft hij biologie en biomedische wetenschappen gestudeerd.

De discussie over vaccinatie telt vele voor- en tegenstanders. Het verdeelt Maassluis –  en heel Nederland-  in volgers en recalcitranten zonder dat er eens een nuchtere pas op de plaats wordt gedaan. Woensdag j.l. plaatste Frank een reeks tweets waarin hij betrokken doch afstandelijk ons vraagt om na te denken over het verhaal van risico’s die kleven aan het vaccineren. Hij blijft weg van het grotere thema van argwaan en complottheorie. .

Ik vind zijn statement verfrissend en een discussie met jezelf waard. Natuurlijk wil jij als nuchtere Hollander ook even achterover leunen en nadenken.

Lees mee

Frank schreef:

Ik ben geen expert, maar lees svp mijn observatie in ‘dit draadje van 14 tweets’

Vaccinaties, covid-19 en inschatten van risico’s. Je hoeft maar te kijken naar het bestaan van loterijen om te weten dat de meeste mensen notoir slecht zijn in het adequaat inschatten van kansen en risico’s.

De kans op de hoofdprijs bij bijvoorbeeld de Staatsloterij is, met een heel lot, ongeveer 1 op de 5 miljoen, ofwel 0,00002%. En toch bestaat deze loterij, die in 1726 haar eerste trekking had, anno 2021 nog steeds met een jaarlijkse omzet van circa 700 miljoen euro (€700.000.000).

Hoe miniem de winkans ook is, er is altijd wel een winnaar (naast de loterij zelf natuurlijk). Het inschatten van risico is zelden een volkomen rationeel proces. Zaken als vertrouwen in de bron van de informatie, het gevoel van mogelijke controle over de uitkomst, de heftigheid van de gebeurtenis en persoonlijke impact spelen een grote rol. Met de huidige situatie rondom COVID-19 en met name rondom de vaccinaties wordt dat eens te meer duidelijk. Er is in de loop der tijd dan ook aardig wat wetenschappelijk onderzoek verricht naar hoe mensen risico’s inschatten. Behalve emotie lijkt er sprake te zijn van de nodige bias en denkfouten.

Enkele veelvoorkomende:

Anchoring / ankering: Het ontbreken van een gevoel voor absolute getallen en de neiging om inschattingen te maken op basis van  het voorkomen van andere gebeurtenissen. Wanneer iemand verteld wordt dat er elk jaar circa 600 Nederlanders omkomen in het verkeer en daarna wordt gevraagd een inschatting te maken hoeveel mensen er jaarlijks overlijden aan de griep, zal er een lagere inschatting volgen dan als eerst verteld wordt dat er jaarlijks ongeveer 150.000 Nederlanders sterven aan kanker.

Compressie: De overschatting van kleine risico’s en het onderschatten van grote risico’s. Dit geldt specifiek voor de afweging tussen de kans op een bijwerking  van een vaccinatie afgezet tegen het risico op (de gevolgen van) de betreffende ziekte.

Beschikbaarheid: Het risico van bekende of onlangs gehoorde risico’s wordt overschat. Bijvoorbeeld als een onderwerp veelvuldig in de media is. Ook dit lijkt van toepassing  te kunnen zijn met de grote aandacht voor de mogelijke bijwerkingen van COVID-19-vaccinaties.

Blootstelling/exposure: Mensen zijn geneigd om cumulatieve effecten te onderschatten. Het roken van een sigaret is redelijk ongevaarlijk. Het herhaaldelijk roken van meerdere sigaretten (of pakjes) per dag gedurende lange tijd is dat allerminst.

Omissiebias: De neiging om het gevolg van niets doen minder erg te vinden dan het effect van wel iets doen. Het niet geven van vaccinaties op basis van een mogelijk miniem risico.

Framing/context: De context waarin risico’s worden ingeschat speelt een grote rol, vooral ook emotioneel. De media en communicatie spelen hierbij uiteraard een grote rol.

Uitkomst bias: Wanneer mensen redeneren vanuit de mogelijke uitkomsten zijn ze geneigd deze een min of meer gelijke kans te geven.

►In het geval van de loterij zijn er twee mogelijk uitkomsten; je wint (50%) of je wint niet (50%).

Mensen lijken bovendien een voorkeur te hebben voor het minimaliseren van risico’s en voor het behouden van de status quo en dientengevolge hebben veel mensen een afkeer van het vergroten van het ene risico om het risico op iets anders te verminderen. Soms verkiezen mensen zelfs liever een situatie met een groter risico als dat betekent dat de status quo behouden kan worden.

Lang verhaal kort, de besluitvorming van het huidige kabinet in de aanpak van COVID-19, met name wat betreft het vaccinatiebeleid, lijkt suboptimaal waarbij in het gunstigste geval enkele denkfouten lijken te spelen.