Column(4): Lokale politiek moet met zijn tijd mee

[ redactie: we durven het aan om Art een keer te laten invallen voor Jelle, die in 11,5 jaar tijd zelden verstek liet gaan]

Het is best een uitdaging om in eigen stijl de vrijdagcolumn te mogen vullen. Qua ervaring zijn het grote schoenen om te vullen. Gelukkig mag ik vrijuit schrijven en dan voelt het veilig om bij mijn favoriete onderwerp te blijven.

De wereld verandert in een razend tempo. Digitalisering, globalisering en maatschappelijke verschuivingen dwingen ons om na te denken over hoe onze politieke structuren mee evolueren. De lokale politiek vormt hierin geen uitzondering. Maar wat betekent het concreet dat de lokale politiek “met zijn tijd mee” moet gaan? Vanuit een wetenschappelijk standpunt verken ik de noodzaak van modernisering in de lokale politiek en belichten we aspecten zoals draagvlak, het democratische proces, verantwoordelijkheid, geloofwaardigheid en competenties. Tot slot werpen we een blik op de toekomst.

De veranderende maatschappij en de rol van de lokale politiek

De samenleving wordt steeds complexer en digitaler. Burgers hebben via sociale media en online platformen directe toegang tot informatie en verwachten snellere, transparantere en effectievere besluitvorming. Traditionele politieke structuren, waarin lange overlegtrajecten en bureaucratische processen de norm zijn, staan hierdoor onder druk.

Onderzoek toont aan dat de betrokkenheid van burgers bij de lokale politiek afneemt wanneer zij het gevoel hebben dat besluitvorming traag en inflexibel is. Een studie van de Universiteit van Tilburg (2021) stelt dat gemeenten die innovatieve participatiemethoden hanteren – zoals burgerpanels en digitale inspraakplatforms – een hogere mate van vertrouwen genieten onder inwoners. Dit wijst op de noodzaak voor een moderne benadering waarbij participatie en technologie een grotere rol spelen.

Draagvlak en het democratische proces

Een cruciaal element van politiek is het creëren van draagvlak. Wetenschappelijk onderzoek van Norris (2020) benadrukt dat politiek draagvlak niet alleen afhankelijk is van inhoudelijke beleidskeuzes, maar ook van de manier waarop deze keuzes tot stand komen. Burgers moeten zich gehoord en vertegenwoordigd voelen. Dit vereist transparante communicatie, participatie en een responsieve overheid.

In veel gemeenten zijn participatietrajecten nog steeds beperkt tot inspraakavonden of raadplegingen die vooral de hoogopgeleide en mondige burger bereiken. Hierdoor ontstaat een democratisch deficit (gebrek/ gemis), waarbij een groot deel van de bevolking zich niet vertegenwoordigd voelt. Digitale democratische innovaties kunnen hierin verandering brengen, mits ze inclusief worden vormgegeven. Bijvoorbeeld, participatieapps en online burgerbegrotingen kunnen laagdrempelig en breed toegankelijk worden gemaakt om een divers publiek te bereiken.

Verantwoordelijkheid en geloofwaardigheid

Verantwoordelijkheid en geloofwaardigheid zijn pijlers van een functionerende democratie. Lokale bestuurders hebben de verantwoordelijkheid om zowel de belangen van burgers te behartigen als beleid uit te voeren binnen de kaders van wet- en regelgeving. In de praktijk blijkt echter dat veel lokale politici worstelen met de balans tussen bestuurlijke autonomie en landelijke richtlijnen.

Een studie van Bovens en Wille (2017) wijst op een groeiende kloof tussen burgers en bestuur, waarbij het wantrouwen in de politiek toeneemt door een gebrek aan transparantie en een gevoel van machteloosheid bij burgers. Dit wantrouwen kan worden verminderd door actieve openheid, beter crisismanagement en het nakomen van beloftes.

Geloofwaardigheid in de politiek wordt versterkt door consistente en integere communicatie. Moderne technologieën, zoals blockchain-gebaseerde stemprocessen of real-time beleidsupdates via transparantieportalen, kunnen bijdragen aan het verhogen van de betrouwbaarheid van besluitvorming. Dit kan de perceptie van ‘achterkamertjespolitiek’ verminderen en de legitimiteit van lokale besluitvorming versterken.

Competenties en bestuurlijke capaciteiten

Een andere uitdaging voor de lokale politiek is de vereiste competenties van bestuurders. De complexiteit van hedendaags bestuur vraagt om meer dan alleen bestuurlijke ervaring; kennis van digitalisering, klimaatbeleid, en inclusieve besluitvorming is essentieel.

Onderzoek van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (2022) wijst uit dat veel raadsleden en wethouders kampen met een kennistekort op het gebied van technologische innovatie en data-gedreven beleid. Dit kan leiden tot suboptimale besluitvorming en een afhankelijkheid van externe adviseurs, wat de bestuurlijke autonomie kan ondermijnen.

Om met de tijd mee te gaan, moeten lokale politici investeren in hun eigen ontwikkeling. Dit kan door middel van permanente educatie, samenwerking met kennisinstellingen en het stimuleren van interbestuurlijke leernetwerken. Ook zou de overheid kunnen investeren in trainingsprogramma’s om raadsleden beter toe te rusten op de uitdagingen van de 21e eeuw.

Toekomstvisie: de gemeente als adaptieve organisatie

Als de lokale politiek werkelijk met zijn tijd mee wil gaan, moet zij evolueren naar een adaptieve organisatie. Dit betekent dat gemeenten niet alleen reactief beleid voeren, maar proactief inspelen op maatschappelijke veranderingen. Dit vereist:

1. Digitalisering en transparantie: Lokale overheden moeten digitale tools omarmen om participatie, transparantie en efficiëntie te verhogen. Open data-platforms en AI-gestuurde beleidsanalyse kunnen bijdragen aan snellere en beter onderbouwde besluitvorming.
2. Burgerparticipatie 2.0: Van traditionele inspraakavonden naar continue, laagdrempelige en inclusieve participatiemogelijkheden. Denk aan burgerfora, co-creatieplatformen en digitale stemmechanismen.
3. Versterking van bestuurlijke competenties: Permanente educatie en professionele ontwikkeling moeten structureel worden ingebed in het lokale bestuur. Bestuurders moeten bijgeschoold worden in digitale innovatie, klimaatadaptatie en inclusieve beleidsvorming.
4. Versterking van het vertrouwen: Lokale politiek moet zich actiever verantwoorden over beleidskeuzes en beslissingsprocessen. Regelmatige dialoog met burgers, open raadsvergaderingen en innovatieve communicatievormen zoals interactieve livestreams kunnen hieraan bijdragen.
5. Flexibiliteit en experimenteren: Gemeenten moeten experimenteren met nieuwe bestuursvormen, zoals agile beleid, waarbij besluiten sneller en iteratief worden genomen op basis van feedback en data.

Conclusie

De lokale politiek staat voor de uitdaging om relevant te blijven in een snel veranderende maatschappij. Wetenschappelijke inzichten tonen aan dat modernisering noodzakelijk is om draagvlak te behouden, het democratische proces te versterken en bestuurlijke verantwoordelijkheid en geloofwaardigheid te waarborgen. Dit vraagt om bestuurlijke innovatie, digitale transformatie en investeringen in competentieontwikkeling. Alleen door deze stappen te zetten, kan de lokale politiek zich ontwikkelen tot een adaptieve, responsieve en toekomstbestendige bestuurslaag die echt met zijn tijd meegaat.

Columnisten schrijven eigen visie op persoonlijke titel.

Klik voor de definitie van een column

  Een column is géén nieuwsartikel. Wat is het wel? Onderstaande maakt duidelijk dat je een column moet begrijpen door niet alleen de woorden tot je te nemen, maar door te bedenken welke  boodschap de columnist – mogelijk tussen de regels door –  aan de lezers geeft. Begrijp je de boodschap? Zie je wat de schrijver bedoelt? Daar kan ieder individu wat van vinden. Als het een eigen pijnplek is, kan de lezer de aanvechting hebben om helemaal erin mee te gaan of er volledig tegenin te gaan. Het is goed dat je als lezer weet wat (de waarde en betekenis van) een column is.

• De aard van de journalistieke vorm van columns is dat deze informatief, leerzaam. onderhoudend maar ook kritisch, humoristisch (parodie, ironisch, sarcastisch, satirisch) en prikkelend kunnen zijn binnen een maatschappelijke context.
• Waar de columnist dat zelf nodig acht, kunnen links in de tekst staan die naar achtergrondinformatie doorverwijzen
• Wat voor de één een leuke of rake column is, is voor een ander onzin, een belediging of niet acceptabel. Youp van ’t Hek die met alles en iedereen de vloer aanveegt in zijn columns in het NRC wordt niet door iedereen gewaardeerd. Hetzelfde geldt voor Theo Holman in Het Parool en diverse andere columnisten.
• Aan columnisten wordt door de Nederlandse rechter een grote mate van vrijheid toegekend in hun columns. Deze vrijheid kan zich ook uitstrekken tot teksten die, als ze buiten een column geschreven zouden zijn, als kwetsend of beledigend gekenmerkt worden.

Zie ook bijgaande definitie van wikipedia:  

© wikipedia