Column(8): “Democratisch Déjà Vu”

[redactie: Trudie kwakkelt met haar gezondheid en slaat een beurt over]

Ergens tussen het scrollen door memes en het vergelijken van luchtfrituurpannen (airfryers) op Bol.com las ik het bericht: het kabinet is weer gevallen. Ik dacht even dat ik een oud artikel uit 2021 had geopend. Of 2012. Of 2006. Je snapt het punt. In Nederland valt het kabinet met een regelmaat die zelfs je gemiddelde TikTok-algoritme jaloers maakt. En toch knipperde ik even met mijn ogen: alweer? Binnen een jaar na aantreden?

We zitten, lieve mensen, midden in een democratisch déjà vu. Alsof je Netflix kijkt en beseft dat je per ongeluk een aflevering hebt aangezet die je vorige week ook al zag. Zelfde acteurs, iets andere plotlijn, zelfde einde: “Het kabinet is gevallen.” Het voelt soms alsof we in een permanente prelude naar verkiezingen leven. En ja hoor, oktober 2025 mogen we weer.

Waarom vallen ze steeds?

Het fascinerende is dat je dit politieke spektakel ook als een soort sociologisch experiment kunt zien. Als afgestudeerd AI’er én filosoof zie ik overal patronen, algoritmes en menselijke bias. In het geval van onze regering is het alsof we een slecht getraind machine learning-model blijven voeden met dezelfde dataset: politieke versnippering, coalitiecompromissen, mediahypes en onderling wantrouwen. En we verwachten een beter resultaat.

Laat me dit illustreren met een analogie. Stel je voor dat je een zelfrijdende auto bouwt, maar je traint het systeem met alleen data van botsende voertuigen. Iedere keer als het ding rijdt, knalt ’ie tegen een paaltje. En dan zeggen we: “Hmm, misschien moeten we weer verkiezingen houden.” Maar we trainen de auto vervolgens weer met diezelfde crashbeelden. Snap je de ironie?

Nieuwe verkiezingen, nieuwe illusies?

Oktober 2025 komt eraan en opnieuw mogen we stemmen. Natuurlijk zullen er debatten zijn. Natuurlijk zullen er nieuwe lijsttrekkers zijn met “nieuwe energie” en “verfrissende visie”. Maar de structuren blijven grotendeels hetzelfde: een systeem waarin partijen elkaar nodig hebben om te regeren, maar tegelijkertijd fundamenteel van elkaar verschillen. Alsof je een veganist en een barbecuefan samen een restaurant laat openen.

Natuurlijk is stemmen belangrijk. Democratie is een zeldzaam goed, en elke stem telt. Maar we moeten wel ophouden met doen alsof verkiezingen op magische wijze al onze institutionele fricties oplossen. Nieuw leiderschap is mooi, maar zonder systeemvernieuwing blijft het bouwen op drijfzand.

Het gevaar van apathie

Wat me als filosoof zorgen baart, is niet zozeer de val van het kabinet zelf. Regeringen vallen, zo gaat dat. Het échte gevaar ligt in de reactie van het volk: schouderophalend, zuchtend, cynisch. “Ze doen toch maar wat.” Die apathie is als CO₂ voor de democratische atmosfeer: onzichtbaar, traag, maar uiteindelijk verstikkend.

In de AI-wereld noemen we dit het garbage in, garbage out-principe. Als mensen afhaken, wordt het democratisch systeem gevuld met ruis in plaats van redelijke input. Wie overblijft zijn de mensen met extreme standpunten, luide meningen en heldere slogans. De nuance krijgt geen stem, de middenweg wordt een niemandsland.

Als we niet opletten, transformeert de democratie van een ruimte voor gemeenschappelijk overleg naar een arena van botsende waarheden. In zo’n omgeving worden algoritmes niet alleen door data gestuurd, maar ook door emotionele manipulatie. A.I. kan dan desinformatie versterken, campagnes personaliseren tot het punt van psychologische beïnvloeding, en uiteindelijk bijdragen aan een democratisch verval. Niet uit kwaadaardigheid, maar omdat het systeem doet wat het is geleerd: maximaliseer aandacht, polariseer waar nodig.

Maar toch: optimisme

En toch… ik ben optimistisch. Misschien omdat ik nog maar 26 ben, misschien omdat ik liever in kansen denk dan in doemscenario’s. Democratie is veerkrachtig. Zelfs met al haar rimpels, gebreken en valpartijen.

De val van het kabinet is niet het einde van de wereld. Het is hooguit een reminder dat ons systeem toe is aan een onderhoudsbeurt. Denk aan het vervangen van onderdelen die piepen, smeren van mechanismen die stroef lopen, en misschien — heel misschien — een herontwerp van de motor zelf.

Wat mij hoop geeft, zijn de kleine tekenen van vernieuwing. Nieuwe partijen die opstaan met echte burgerparticipatie. Initiatieven om de Tweede Kamer toegankelijker te maken voor jongeren. Experimenten met burgerberaden, deliberatieve democratie en technologische transparantie. Geen wondermiddelen, maar signalen van beweging.

En wat jij en ik kunnen doen? Stemmen, zeker. Maar ook: gesprekken voeren. Geen monologen op X (voorheen Twitter), maar echte, langzame, menselijke gesprekken. Over wat voor samenleving we willen. Over hoe we omgaan met verschil. Over hoe we onszelf én het systeem beter kunnen trainen.

Want een democratie is geen algoritme dat vanzelf bijleert. Het is een collectief leerproces. En ja, soms vallen we. Maar als we blijven opstaan, telkens weer, dan ligt er in elke val toch iets moois besloten: de kans om het beter te doen.

ps Ik geloof dat zelfs de politiek iets van AI kan leren — als we maar ophouden met het herhalen van oude fouten.

Columnisten schrijven eigen visie op persoonlijke titel.

Klik voor de definitie van een column

  Een column is géén nieuwsartikel. Wat is het wel? Onderstaande maakt duidelijk dat je een column moet begrijpen door niet alleen de woorden tot je te nemen, maar door te bedenken welke  boodschap de columnist – mogelijk tussen de regels door –  aan de lezers geeft. Begrijp je de boodschap? Zie je wat de schrijver bedoelt? Daar kan ieder individu wat van vinden. Als het een eigen pijnplek is, kan de lezer de aanvechting hebben om helemaal erin mee te gaan of er volledig tegenin te gaan. Het is goed dat je als lezer weet wat (de waarde en betekenis van) een column is.

• De aard van de journalistieke vorm van columns is dat deze informatief, leerzaam. onderhoudend maar ook kritisch, humoristisch (parodie, ironisch, sarcastisch, satirisch) en prikkelend kunnen zijn binnen een maatschappelijke context.
• Waar de columnist dat zelf nodig acht, kunnen links in de tekst staan die naar achtergrondinformatie doorverwijzen
• Wat voor de één een leuke of rake column is, is voor een ander onzin, een belediging of niet acceptabel. Youp van ’t Hek die met alles en iedereen de vloer aanveegt in zijn columns in het NRC wordt niet door iedereen gewaardeerd. Hetzelfde geldt voor Theo Holman in Het Parool en diverse andere columnisten.
• Aan columnisten wordt door de Nederlandse rechter een grote mate van vrijheid toegekend in hun columns. Deze vrijheid kan zich ook uitstrekken tot teksten die, als ze buiten een column geschreven zouden zijn, als kwetsend of beledigend gekenmerkt worden.

Zie ook bijgaande definitie van wikipedia:  

© wikipedia