Column: Emotie om een verdronken vluchteling

Donderdagmorgen. Onder het genot van een verse cappuccino lees ik de digitale krant en dan valt mijn oog op de foto van dat kleine mannetje zonder naam en zonder gezicht. Hij ligt voorover in de branding, verdronken tijdens de laatste meters van zijn vlucht.

Dan volgt er nadere info:

Aylan een driejarig jongetje uit Kobani, de stad in Noord-Syrië tegen de Turkse grens aan. Samen met zijn ouders en zijn broertje in een opblaasboot op de vlucht, geen geld om rechtstreeks te emigreren naar familie in Canada. Alleen de vader heeft het overleefd.

Een vlucht die hij niet zelf heeft gekozen. Kinderen kennen geen oorlog, geschil of conflict van een omvang zoals volwassenen die maken. Hij is door zijn ouders meegenomen die waarschijnlijk niet langer wilden leven onder het juk van het regime in eigen land en de dreiging van fundamentalistisch groeperingen die het land terroriseren.

Ik realiseer mij ineens dat zijn omgekomen moeder net zo oud was als mijn dochter, zijn omgekomen broertje even oud als mijn kleindochter. Rillingen lopen over mijn rug. Zo komt het besef wel erg dichtbij.

De vraag dient zich aan: “Waarom raakt het mij en waarom voelt het aan als onrechtvaardig?”

Menselijk mechanisme
Ik denk dat het komt door een universeel mechanisme, dat de sterke kant van iedere mens aantoont:

Geef een onderwerp een gezicht en men associeert zich ermee. Men kan zich ermee verbinden.

De keerzijde van dit mechanisme legt op pijnlijke wijze onze achillespees bloot:

Maak een onderwerp anoniem en men dissocieert zich. Men kies ervoor afstand te houden.

De kracht van herhaling
Als je nieuwe dingen wilt aanleren, moet je veel oefenen tot je het kunt. Oefening baart kunst. Dit kent ook een negatieve variant: oordelen omdat je vaker dezelfde boodschap hebt gehoord of gelezen. Ga maar eens bij jezelf te rade en je zult zien dat je zo op elk onderwerp reageert. Je ziet dat onderwerp voor de zoveelste keer op televisie en zeker als men er een of meerdere individuen bij toont, heb jij meteen jouw mening klaar [net zoals ik trouwens, vandaar deze column  …] en oordeelt op grond van emotie.

Emotie is iets wat voorbijgaat, maar als diezelfde emotie over hetzelfde onderwerp herhaalde malen wordt opgeroepen, gaat het over in een permanente gevoel dat zich vastzet als een overtuiging.

Reclame en propaganda
Dat is hetzelfde mechanisme wat al jarenlang misbruikt wordt om de mens te overtuigen: reclame en propaganda. Reclame herhaalt zijn boodschap continu waardoor we in ons onderbewuste overtuigd moeten worden van de kwaliteit van een product. Propaganda kent een positieve variant: het herhalen van een boodschap over iets dat als ‘goed’ wordt gezien; bv. “het UWV helpt u weer aan werk”. Er is ook de negatieve variant die gaat over wat als ‘slecht’ wordt beschouwd: denk aan oorlogspropaganda – bv. Oekraïne –  en verslaglegging – bv. het programma ‘Wegmisbruikers’.

Goed en slecht
Het geniepige is dat de etiketten ‘goed’ en ‘slecht’ vaak helemaal niet algemeen zijn, maar volledig afhankelijk blijken van de perceptie van de zender en van de ontvanger van de boodschap. Het wordt nog erger als boodschappen een gezicht krijgen. Dan wordt de mens in zijn onderbewuste geraakt en men laat zijn gevoel beïnvloeden.

Ikzelf heb niets met stille tochten als er iemand om het leven is gebracht, omdat het bijbehorende gezicht mij niet bekend is. Op grotere schaal als MH17 daarentegen werd ik wel weer emotioneel geraakt, omdat daarbij plaatsgenoten slachtoffer waren.

Asielzoekers
‘Vluchtelingenstromen’ en ‘groepen asielzoekers’ dat zijn kreten die mij niet raken, totdat het een gezicht krijgt. Zodra men inzoomt op individuen, kies ik instinctief voor de kansloze, de underdog, de hulpzoeker.

Ik snap dan pas het onrecht. Máuro, Marcia, Glaucio, Aylan.

Vreemdelingen
In deze situatie wordt al snel gesproken van criminele vreemdelingen. Ik heb ook een vooroordeel over vreemd(eling)en, mensen die ik niet ken. Toch geef ik iedereen het voordeel van de twijfel. Daarom probeer ik ‘vreemden’ ook altijd te leren kennen en begrijpen. En wat betreft het meteen opplakken van het etiket ‘crimineel’ of ‘profiteur’: natuurlijk keur ik elke vorm van crimineel gedrag af, maar dat staat los van iemands etnische afkomst of geografische herkomst.

Ik probeer altijd de mens te zien, niet het imago dat er ongefundeerd opgeplakt wordt door anderen.

Beeldvorming
Ik wil voorkomen dat ik een klakkeloze meeloper ben die zijn mening puur op die van anderen baseert. Ik streef ernaar mijn eigen objectieve beeld te baseren op voldoende feiten. Dan pas wil ik een oordeel hebben – en dat uitspreken over asielzoekers, buitenlanders, collega’s en buren. Zo hoop ik een enigszins goed mens te zijn en te blijven. Dat staat overigens weer helemaal los van of ik iets kan betekenen voor dit soort wereldproblemen.